-
Titolo
-
Concessione delle terre di S. Cristina agli abitati di Piana dei Greci
-
Data di inizio
-
31 maggio 1691
-
Titolo originale
-
Concessione delle terre di S. Cristina agli abitati di Piana dei Greci
-
Ambiti e contenuto
-
Atto di concessione enfiteutica delle terre di S. Cristina
-
Consistenza
-
cc. 9
-
Lingua
-
Latino, Italiano
-
Condizioni che regolano l’accesso
-
Pubblico
-
Citazione bibliografica
-
I capitoli delle colonie greco-albanesi di Sicilia nei secoli XV e XVI
La Mantia Giuseppe, Palermo 1904, A giannitrapani, pp 151-159
-
Formato
-
.pdf
-
Creatore
-
Raffaele Argiolas
-
Data di creazione
-
24 Maggio 2021
-
qualitative product or service property (0..*)
-
Libro cartaceo
-
riassunto
-
pag.151 (Raffaele Argiolas)
CONCESSIONE DELLE TERRE DI S. CRISTINA
agli abitanti dl Plana dei Greci
(31 Maggio 1691).
I.
Atto di enfiteusi *
Die trigesimo primo Maij, decimequarte Indictionis, millesimo sexcentesimo
nonagesimo primo.
Apud pheudum Sancte Christine, de membris et pertinentiis Mense Ar-
chiepiscopalis felicis urbis Panormi, existens ini Valla Mazarie huius Regni, et
secus Terram Plane Grecorum.
Cum inter alia de membris et pertinentiis Mense Archiepiscopalis felicis et
fidelissime urbis Panormi sit pheudum nominatum di Santa Christina, situm et
positum in hoc Sicilie Regno et in Valle Mazarie, in territorio dicte urbis Pa-
* La concessione enfiteutica delle terre di S. Cristina fu fatta nel 1691
dagli abitanti di Piana dei Greci dall'arcivescovo di Palermo Ferdinando Bazan,
al quale apparteneva quel feudo. Non è stata ricordata da alcuno, e solamente
nel 1875 Giuseppe Bennici nella memoria: Piana dei Greci nella circoscrizione
del territorio di Monreale (Palermo 1875, pag. 12) ne faceva appena un cenno
per le controversie su l'estensione del territorio.
Il testo inedito dell'atto di enfiteusi viene ora da me pubblicato secondo
l'originale volume di minute del notaro Giuseppe Furno dl Palermo (Archivio
di Stato, vol. 3251, fol. 1428 e segg.). È degno di nota che la concessione
non fu fatta con unico atto, nè sotto forma di capitoli, ma con atto separato
per ciascuno degli ottantadue enfiteuti, tutti abitanti di Piana dei Greci,
e con patto esplicito finale per la nuova popolazione (pag. 75, Item-li piacerà,
ex pacto etc.). Le formole dell'atto però sono identiche per tutti, e solo variano
per il nome dell'enfiteuta, 1a quantità delle terre concesse e i confini particolari.
pag.152 (Raffaele Argiolas)
normi, secus terram Plane Grecorum, confinans ex una parte cum commu-
nibus dicte Terre, eiusque flumine, cum pheudo nominato di Rebottone possesso
per Abbatiam Sacre Domus Mansionis ex alia, cum pheudo nominato dello
Chianetto, cum pheudo nominato di Durdiesi et cum pheudo nominato di Ma-
ganuci possessis per hanc predictam Mensam Archiepiscopalem , quod pheu-
dum Sancte Christine solet ill.mus et rev.mus dominus Archtepiscopus dicte
urbis Panormi ad gabellam concedere aliguoties pro unciis biscentum septua-
gintatribus, et aliquoties minus, ultra quod nonnullis annis , imo sepe sepius,
persone, que ad gabellam capiunt illud, pro earum inhabilitate non possunt
in totum satisfacere gabellam predictam, et aliquoties pro temporum sterilitate
remanere solet pheudum predictum non gabellatum, et [Procurator generalis]
dicte Mense Archiepiscopalis [pro evitando] tantum damnum et interesso ciusdem
Mense, deliberavit, pro indemmnitate illius, pheudum predictum ad emphiteusim
concedere, pro perpetuo annuo censu directi dominii sive proprietatis, illis perso-
nis illud ad emphiteusim predictam espere volentibus, ipsoque Procuratori gene-
rali placitis el benevisis; et ideo facta super hoc matura consideratione et consultu
cum advocatis et procuratoribus dicte Mense Archiepiscopalis, et pluries atque
pluries consideratis premissis omnibus, deliberavit tandem perquirere personas
predictas, ad effectum illis dividere pheudum predictum, unicuique partem
sibi benevisam, pro annuo censu unciarum duarum singula salinata terrarum
pheudi predicti, et invenit nonnullas personas , que promptas se obtulerunt
terras predictas pro censu predicto [capere], et ex quo hoc a dicto Procuratore
generali fieri nequit absque expressa licentia ill.mi et rev.mi domini Archie-
piscopi, eiusque Vicarii generalis, tamquam de bonis Ecclesie , fuit per eum
supplicatum per suum memorialem, premissa omnia narrando , tenoris se-
quentis videlicet:
Ill.mo e Rev.mo Signore — Don Bernardo Iordan Procurator generale di
Monsignor ill.mo Don Ferdinando Bazan Arcivescovo di questa felice e fidalis-
sima città di Palermo e sua Mensa Arcivescovile, omni meliori nomine et modo
etc. dice a V. S. Ill.ms e Rev.ma che la detta Mensa Arcivescovile fra l'al-
tri feghi e territorii, che tiene in questo Regno di Sicilia, tiene il fegho nomi-
Nel predetto volume del notaro Furno si conservano (fol. 1428—1959) le minute
par i singoli enfiteuti, con le firme originali del procuratore della Mensa Arci-
vescovile, e di Vito Schillizza per parte di ogni enfiteuta «di suo ordine per
non sapere scrivere», tranne per qualche enfiteuta che si sottoscrive.
Il testo del Memoriale del Procuratore della Mensa, Bernardo Iordan, e
delle deposizioni dei testimoni manca nelle minute del notaro Furno, ed anche
nei registri perché non pervengono a quell'anno. Ho trascritto quindi il Memo-
riale di Iordan dal vol. 2° (fol. 110 r.) dei «Memoriali della Visita» dell'anno
1690-1691, esistente nell' Archivio della Curia Arcivescovile di Palermo, dove
però non si rinviene l'atto contenente le deposizioni dei testimoni, avendo quel-
l'Archivio sofferto varii danni per i documenti più antichi.
Io aggiungo tra parentesi qualche parola, che era evidentemente erronea
o mancante nel testo dell'atto di concessione.
pag.153 (Raffaele Argiolas)
nato di Santa Cristina, consistente in salme trecentosettantacinque in circa di
terre lavorative rampanti e boschivi, esistente detto fegho nel territorio di que-
sta predetta città di Palermo, confinante con 1i comuni della Terra della Piana
delli Greci e suo fiume da una parte, e dall'altra con il fegho di Rebottone
posesso per l'Abbatia dell'Ammaccione [Magione| e con il fegho dello Chia-
netto, fegho di Turdidiessa e fegho di Maganuci, feghi di questa sudetta Mensa
Arcivescovile palermitana et altri confini, quale fesgho di Santa Cristina da
molti anni a questa parte have andato discalando dalla sua solita gabella, e
sta in pericolo di non potersi gabellare, e di restare ad herba con minore in-
troyto, et ingabellandosi per l'avenire di non potere l'esponente esigere le
gabelle per la deterioratione e tempi che corrono, per la mancanza di semi-
nerii e di borgesi e per la minoratione delli feghi e territorii di quisto Regno,
con che di tempo In tempo e di anno in anno va discalando in grave danno
et interesse di essa Mensa Arcivescovile. E dovendo ]'esponente invigilare
con ogni maggior attentione sopra li interessi di essa Mensa Arcivescovile
per obviare a li grandi inconvenienti, intende peró dare a concedere detto fe-
gho di Santa Christina a diverse persone, che quello vogliono prendersi a censo,
a ragione di onze due la solma, così le terre lavorative come li rampanti e
boschivi, con farsi li contratti emphiteutici, e mettersi in essi molti patti favo-
revoli a detta Mensa, oltre delli soliti ponersi 1n detto contratto, con fare dette
persone che quelle piglieranno a censo molti benfatti in piantarci vigne et
altri utili e di beneficio a detta Mensa Arcivescovile, come nelli sudetti patti
da stipularsi, quale concessione a censo da farsi a dette persone verrìa molto
ad avanzare la somma della solita gabella, con assicurarsi detta Mensa Arci-
vescovile e stabilirsi il censo fermo con grandissimo utile, beneficio e cautela
di essa Mensa, levandosi dal pericolo di darsi o non darsi a gabella, e per
levarsi dall'esattione e fuga delli gabelloti e debitori. E benchè tali conces-
sioni esso esponente, per essere di evidente boneficio a detta Mensa Arcive-
scovile, potria farli, nonostante ciò, supplica V. S. Ill.ma e Rev.ma si degni
restar servita concederli detta licenza di potere quelle concedere a censa a
dette persone, che quelle vorranno, stante esser di maggior utile, beneficio e
cautela di detta Mensa Arcivescovile, e con quelle stipulare li contratti emphi-
teutici con li patti, conditioni et altri in quelli da mettersl a beneficio di detta
Mensa Arcivescovile, acciò che le persone che piglieranno a censo detto fegho
restino cautelate, e detta Mensa beneficata, e questo non ostante qualsivoglta
legge, canone, Sinodo et altro che in contrario forte v1 fosse, etism che sia
tale che se ne dovesse fare nel presente expressa mentione, dispensandosi per
V. S. Ill.ma a quelli omni meliori modo, ut Altissimus etc.— In urbe felici et
fidelissima Panormi, die decimonono [Maji] XIIII Indictionis 1691.
In dorso cuius quidem memorialis fuit per rev.um de Termine, Vicarium
generalem Curie Archiepiscopalis dicte urbis Panormi, provisum die 19 Maji
14 Indictionis 1691: Constito de utilitate Ecclesie providebitur. Pro cuius pro-
visionis exequutione fuerunt ad instantiam dicti Procuratoris generalis recepti
per acta Curie eiusdem Mense infrascripti testes, per quos clare constat de
maxima utilitate et beneficti dicte Mense Archiepiscopalis, stante quod gabella
predicta pheudi predicti numquam excedit summam dictarum unciarum bis-
centum septuagintatrium, imo minus, et pro emphiteusi predicta dicta Mensa
Archiepiscopalis lucratur de aliis uneiis quatricentis singulo anno ultra supra-
pag.154 (Raffaele Argiolas)
dictas perpetuo tempore, quorum testium tenor talis est, et sequitur ut infra,
videlicet:
[Mancano le deposisioni dei testimonii].
Quibus quidem testibus receptis, fuit per dictum rev.mum Vicarium gene-
ralem facta provisio die 23 eiusdem mensis Maii 1691: Stantibus testíbus re-
ceptis, habeat licentiam, visis prius minutis. Et ideo fuit per me infrascriptum
Notarium formatus presens contractus cum infrascriptis clausulis, cautelis, obli-
gationibus, reservationibus et aliis per modum ut infra.
ldeireo hodie presenti die pretitulato ill.mus et rev.mus dominus Don Fer-
dinandus de Bazan, miseratione divina Archiepiscopus Panormitanus, et pro eo
Don Bernardus Iordan Procurator generalis dicte Mense Archiepiscopalis dicte
urbis Panormi, ae etiam tamquam procurator dicti ill.mi et rev.mi domini Ar-
chiepiscopi ad infrascripta omnia peragenda serio constitutus, vigore procu-
rationis celebrate in actis meis die etc., et omnibus melioribus nominibus,
titulis et modis, quibus melius, validius et efficacius, ac iuxta iuris formam
presens contractus lieri, dici et substineri potuit et potest, mihi notario co-
gnitus coram nobis, stantibus premissis superius enarratis, et stante licentia et
facultate sibi ut supra concessa, vigore presentis, nomine dicti ill.mi domini
Archiepiscopi eiusque successorum usque in infinitum et in perpetuum, em-
phiteuticavit et emphiteuticat, el ad emphiteusin et ad annuum censum pre-
dicium et infrascriptum habere licere concessit et concedit et quasi tradidit,
et assignavit et assignat Calogero Zuccaro (1) dicte Terre Plane Grecorum,
mihi notario etiam cognito, presenti, stipulanti, et ab eo dicto nomine pro se
suisque heredibus et successoribus in perpetum ad emphiteusim predictam re-
cipienti, quoddam frustum sive petium terrarum tumulorum duodecim cum
dimidio (2), pro modo cordiatarum per Isidorum Mazola camperium et extima-
torem dicte Mense Archiepiscopalis, electum de communi consensu el voluntate
dicti concedentis dicto nomine dictique emphiteute, et recordiandarurm ad ele-
ctionem dicti de Iordan dicto nomine, per modum ut infra melius declarabitur
et expressatum erit, situm et positum in dicto pheudo Sancte Christine, secus
una parte alias terras concessas Ioseph Zuccaro, ex alia Antonio Ciulla, ex
alia Petro Clescieri et ex alia Antonio Casesi, aliosque veriores confines (3).
Totum dictum petium terre supra concessum cum iuribus et pertinentiis
suis universis, et cum eisdem privilegiis, franchitiis, immmunitabus et exem-
ptionibus et aliis, prout dictus ill.mus dominus Archiepiscopus gaudet, et eo
modo et forma prout gaudent cives dicte urbis Panormi.
Francum quidem, liberum, immumne et exemptum ab omni et quovis onere
census, servitutis et gravaminis, come anche franco di stima di flore, fruito e
decima di vigne, ma solamente con il carrico di detto censo enphiteutico.
Constituens etc.— Ad habendum dictum petium terre supra concessum per
(1) Il nome di Calogero Zuccaro denota qui il particolare enfiteuta di una
parte delle terre concesse. I uomi di tutti gli enfiteuti sono indicati nell' atto
di prestazione enfiteutica fatto nello stesso giorno, e da me appresso pubblicato.
(2) La quantità indicata delle terre concesse è diversa per ogni enfiteuta.
(3) La designazione dei confini con le terre dei vicini enfiteuti è differente
per ogni concessione enfiteutica.
pag.155 (Raffaele Argiolas)
dictum emphiteutam et suos etc. a primo die mensis Septembris anni XV In-
ditionis proximo fature in antea, et abinde in antea tenendum, possidendum,
utifruendum et gaudendum.
Cedens propterea et in totum transferens predictus de Iordan, dicto no-
mine et suorum etc. eidem emphiteute stipulanti, pro se et suis etc. recipienti,
omnia et singula iura ommesque actiones, rationes et causas reales, personales
etc., que et quas habuit, habebat et habet, ac potest et speras habere quomo-
olibet in futurum in dicto petio terre superius ad emphiteusim concesso, et
in eius tuictione, defentione, dominio, possessione et ommi causa, contra et
adversus omnes et singulas personas earumque heredes et bona, quomodolibet
obligatas et obligata, virtute quorumvis iurium etc. constituens etc. ponens
etc, ut amodo etc.
Directo dominio, proprietate et annuo censu predicto ad rationem uncia-
rum duarum singula salmata dictarum terrarum, ut supra cordiatarum et re-
cordiandarum prout infra, solvendarum in decimoquinto die mensis Augusti
cuiuslibet anni, per modum ut infra, ac pactis emphiteuticis et infrascriptis.
Promictens dictas de Iordan dicto nomine, et sollemniter conveniens ei-
dem emphiteute stipulanti pro se et suis etc., in et super dicto petio terrarum
superius ad emphiteusim concesso, aut eius parte aliqua, nullo unquam futuro
tempore nullam inferre litem, questionem nec molestiam aliquam, minimeque
inferenti consentire aliquo iure, titulo seu aliqua ratione, occasione vel causa,
scita vel ignorata, tacita vel expressa, intrinseca vel extrinseca, cogitata vel
incogitata, de iure vel de facto, aut aliter quomodocumque et qualitercumque,
imo illud ab omni molestante, imbrigante et contradicente persona legitime
defendere etc.
Et de qualibet et quacumque evictione etc. Et si quo venturo tempore
etc. Necessitate tamen laudandi, denunciandi etc.
lta quod in casu cuiusvis evictionis, litis vel simplicis molestie quomodo-
libet inferende et suceedende in et super dicto petio terre superius ad emphi-
teusim concesso, aut cius parte aliqua, tali casu liceat et licitum sit dicto
emphiteute stipulanti et euis etc. brevi manu vis exequutiva agere et se diri-
gere, et exequutionem unam vel plures causare contra et adversus dictam
Mensam Archiepiscopalem, tam de ea summa, pro qua voniret molestia pre-
dicta, quam de damnis omnibus, interesse et expensis patiendis et substinendis
causa molestie predicte, et hoc nondum facta solutione, nec iurium cessione
obtenta, minimeque interloquutoria lata, sed simplici tantum illata molestia.
Et hac ex causa predictus emphiteuta per se et suos etc. se obligavit et
obligat dicto de Jordan, dicto nomine stipulanti, ad omnia et singula pacta
emphiteutica debita, solita et consueta et a iure statuta et infrascripta, videlicet:
Et primo dictum petium terre supra concessum beneficare et sugere, illud-
que deteriorari non permictere a statu et conditionibus, in quibus ad presens
est et in futurum erit, imo de bono in melius redducere.
Item et quolibet anno, solvere et correspondere dicte Mense Archiepiscopali
dicte urbis Panormi, eiusque Procurator generali, presenti et qui pro tempore
fuerit, dictum ius census dictarum unciarum duarum ponderis generalis singula
salmata dictarum terrarum, cordiatarum ut supra, et recordiandarum prout
infra ad electionem dicti de Iordan dicto nomine et suorum etc., et hoc in
dicto pheudo Sancte Christine in pecunia numerata et ponderata de contanti,
-
trascritto da
-
Giuseppe La Mantia
-
Licenza d'uso
-
Libera